Sinemada öğretmen hikayeleri, öğretmen başroller her dönem var olmuştur. Öğretmenler kimi zaman idealist kimi zaman hayalperest şekillerde kendilerini göstermişlerdir. Onların mesleki motivasyonları, işlerine devamlılıklarını nasıl temellendirdikleri ve kendilerine nasıl açıkladıkları filmlerde zaman zaman açık zaman zaman örtük şekillerde anlatılmıştır. Mesleki hayatı sürdürmek için bahanesiz biçimde gerçek kaynak ihtiyacı duyan bir iş olan öğretmenlik, sanatla açıklanmaya uğraşılmıştır. To Sir With Love (1967), Dead Poets Society (1989), Music of the Heart (1999) bu açıklamalardan birkaçıdır.
Sinemayı bırakıp birkaç saniyeliğine 1969 yılına gittiğimizde ise tam o yıl doğmuş, büyüdüğünde yüksek lisans derecesi almış bir öğretmenle tanışırız. Bu öğretmen 1992 Los Angeles Ayaklanmaları’nı televizyondan izlemiş ve ayaklanmaların yaşandığı dezavantajlı bölgelerde öğretmenlik yapmaya karar vermiştir. 1992 Ayaklanmaları, Afro-Amerikan halkın yaşadığı mahallelere yaşanan Latin ve Asyalı göçlere karşı verdikleri tepki ve yaşanan etnik rekabetten kaynaklı ortaya çıkmıştır (Bergesen & Herman, 1998). Erin Gruwell isimli öğretmen bu bölgede yaşayan, birbiriyle çatışan ve farklı etnik geçmişe sahip bir sınıf ergene öğretmenlik yapmıştır. Bu motivasyon, sinemada öğretmenliği ve öğretmenleri başrole alarak gizil kaynaklarını, devam etme sebeplerini, kariyer tercihlerini nasıl anlamlandırdıklarını göstermeye dayalı filmlerden bir tanesi olarak, 2007 yılında Freedom Writers adıyla beyaz perdeye taşınmıştır. İdealist, tutkulu öğretmeni Hilary Swank canlandırmıştır.
Film başladığı andan itibaren beyaz bir öğretmenin, etrafında bulunan onlarca azınlık öğrenciyle mücadelesine şahit oluruz. Bu azınlık öğrenciler ağırlıklı olarak çeteleşmiş, okulla ilişiği sadece kağıt üzerinde olan, aktif bir şekilde şiddete başvuran çocuklardır. Keza 1992 Los Angeles Ayaklanmaları’na katılan gençlerin katılmayan gençlere kıyasla aynı toplulukta olsalar bile daha az eğitimli, suç kaydı daha fazla olan ergenler olduğu bilinmektedir (Murty et al., 1994). Bu perspektiften bakınca Erin Gruwell’in bu öğrencilerle sağlıklı bir öğrenme ortamı oluşturmak için çok uğraşması, çok şeyden vazgeçmesi ve kendine sağlam motivasyon kaynakları bulması gerekecektir.
Burada motivasyon kavramı devreye girer. Motivasyon, insanları bir eylemi yapma noktasında harekete geçiren dürtü veya enerji olarak tanımlanmıştır (Han & Yin, 2021). Başrol Erin’in motivasyonu öğretmenlik hayatına başlamak üzere çok yüksektir. Bilerek ve isteyerek dezavantajlı bir bölgede çalışmayı seçer.
Spesifik biçimde öğretmenlik ele alınacaksa, motive eden, meslekte kalma ısrarını sağlayan veya isteği kıran pek çok etken vardır (Sinclair, 2008). Bu etkenler içsel motivasyon, yaşamla ilintili dışsal faktörler, meslek içinde geçirilen zaman ve motivasyonu düşüren olaylar olarak sıralanabilir (Han & Yin, 2021). Erin’in serüveni içsel motivasyonun güzel bir sinematik örneğidir. Kimi zaman manevi destekten kimi zaman finansal destekten yoksun bir şekilde hedefinden şaşmadan ilerleyebilmesi onun öğretmenlik yaşamında motivasyonunu içinden bulduğunu gösterir. İçsel motivasyon sahibi kişiler başladıkları işi bitirme gücünü kendilerinde bulurlar (Ryan & Deci, 2000).
Beyaz perdedeki her öğretmen figürü Erin kadar idealist ve içsel motivasyon sahibi değildir; Ucitelka (2016)’nın başrolü Öğretmen Maria, okula başladığı ilk günden itibaren mesleğe devam kaynağını dışsal faktörlerle ilişkilendirmiştir, kendi özel hayatındaki işlerinin sorumluluğunu adeta iş hayatındaki insanlara yıkar, bu da velilerin ve öğrencilerin yaşam, öğrenme kalitesini düşürmüştür. Yine gerçek yaşamdan uyarlama bir film olan Ucitelka, bu noktada Erin’in serüveninden ayrılır, öğretmenliğin ne kadar tehlikeli kullanılabilecek bir meslek olduğu ile alakalı pesimist bir sinema deneyimi sunar. Bu iki film öğretmenlik mesleğini sürdürürken motivasyon kaynaklarını dıştan değil de içten sağlamakla alakalı bir karşılaştırma meydana getirir.
Hababam Sınıfı serisinin efsaneleşmiş Mahmut Hoca karakterine baktığımızda onun mesleğe devamdaki ısrarında mesleğe verdiği zaman dilimine yüklediği anlamı görebiliriz. Mahmut Hoca yılların öğretmenidir, Çamlıca Lisesi’nin disiplinli müdürüdür. Onun mesleğinin devamı ile alakalı motivasyonları için ipuçları aramaya çıktığımızda var olan düzeni korumak, değerleri geçmişten gelecek nesillere aktarmak gibi meslek yılıyla bağdaşan bir noktada olduğunu görürüz. Kendisi yeniliklere kapalı olmamakla birlikte güncelin çok da peşine düşmeyen, nizamı sağlamanın anlamına daha fazla inanan bir profildedir. Burada Mahmut Hoca karakterinin mesleki motivasyonu kendi çalışma yılıyla bağdaşır nitelikte görülür.
Darmaduman öğretmen rolleriyle hafızalarda iz bırakan Mads Mikkelsen, bazı filmlerinde motivasyon kırıcı pek çok olaya maruz kalan öğretmen rollerini canlandırır. Jagten (2012), bu filmlerden biri olup Mikkelsen’a Cannes Film Festivali’nde En İyi Erkek Oyuncu Ödülü’nü de getirir. Romantik hayatından kaynaklı motivasyonsuzluklar yaşayan ve bunu mesleki hayatına da yansıtan okul öncesi öğretmeni Lucas, kendi hakkında duyduğu bir şeyden sonra mesleğe ısrarını tamamen kaybeden ve geri çekilen bir öğretmen olarak görünür. Öğretmenlerin mesleğe devamlılıklarının meslekleriyle alakalı veya meslekleriyle alakalı olmayan ancak yine de kendi bağlamlarında yaşanan her şeyle ilintili olduğunu Mikkelsen, akıllara durgunluk veren oyunculuğu ile göstermekten ziyade yaşar.
Öğretmenlerin motivasyonlarıyla ilişkili birden fazla faktör vardır, bu faktörler bazen kendilerinden kaynaklı bazen kendilerinin tamamen dışında var olur. Sinema öğretmen başrolleri, öğretmenliği zaman zaman kendi perspektifine koyar. Onların kimi zaman apaçık ortada olan kimi zaman ise kendilerine gizledikleri kaynaklarını göstermeye çalışır. Bazı öğretmenler, sinemada kendi içleriyle var olurken bazılarının var olmak için bir bağlama ihtiyaçları vardır. Ancak her şekilde, öğretmenlerin sinemadaki varlığı merak konusudur.
KAYNAKÇA
Bergesen, A., & Herman, M. (1998). Immigration, race, and riot: The 1992 Los Angeles uprising. American Sociological Review, 39-54.
Han, J., & Yin, H. (2016). Teacher motivation: Definition, research development and implications for teachers. Cogent education, 3(1), 1217819.
Murty, K. S., Roebuck, J. B., & Armstrong, G. R. (1994). The Black community’s reactions to the 1992 Los Angeles riot. Deviant behavior, 15(1), 85-104.
Sinclair, C. (2008). Initial and changing student teacher motivation and commitment to teaching. Asia‐Pacific Journal of Teacher Education, 36(2), 79-104.
Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2000). Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development, and well-being. American psychologist, 55(1), 68.
