Dušan Makavejev’in Sweet Movie (1974) filmi, sinema dünyasında farklı duyguları, düşünceleri ve toplumsal eleştirileri harmanlayan, son derece provokatif bir yapım olarak öne çıkar. Görsel açıdan çarpıcı ve içerik açısından oldukça katmanlı bir film olan Sweet Movie, erotizm, şiddet, kapitalizm ve bireysel özgürlük gibi temaları işlerken, sürreal bir anlatım dili kullanarak izleyicisini sürekli sorgulamaya zorlar ve sabır testine sokar.
Film, iki ana hikâye üzerinden ilerler. Birinci hikâyede, güzellik yarışmasında “En Güzel Kadın” unvanını kazanan Marianna’nın içsel çöküşünü ve toplumun dayattığı baskılara karşı verdiği savaşı izleriz. Diğer hikâyede ise cinsellik ve şiddetle iç içe geçmiş distopik bir dünya anlatılır. Bu iki hikâye, kapitalizm, toplumsal normlar ve bireysel isyan gibi temaları sorgular.
Filmin sonunda, her iki kadın da toplumun baskılarına karşı direnmeye çalışırken, bu baskıların sistemin yıkıcı doğasıyla birleşmesi sonucu tüketilir. Marianna’nın ve Ana’nın bedensel ve ruhsal mücadeleleri, özgürlüğün ne kadar karmaşık ve tehlikeli bir olgu olduğunu gösterir. Sweet Movie, cesurca toplumsal eleştirilerde bulunan, cinsellik, şiddet, yıkım ve kontrolü bir araya getiren bir film olarak, izleyicisini rahatsız edici ve düşündürücü bir yolculuğa çıkarır.
Filmin Ana Hikâyeleri ve Sahneler:
Filmin içeriği, izleyiciyi hem görsel hem de düşünsel anlamda zorlayan iki ana hikâyeye odaklanır.
Marianna ve Güzellik Yarışması
İlk hikâyede, Marianna adında bir kadın, bir güzellik yarışmasında “En Güzel Kadın” unvanını kazanır. Ancak, dışsal bir başarı ve toplumun ona biçtiği bu ödül, Marianna’nın içsel boşluğunu ortaya çıkarır. Yarışma, Marianna için sadece fiziksel çekiciliğin değer kazandığı bir araçtır. Ancak bu ödül, onu ne hayatta kalma konusunda ne de içsel huzur açısından tatmin eder.
Bir sahnede, Marianna’nın tamamen altınla kaplanmış bir şekilde sunulması, güzellik yarışmasının aslında “tüketim” sürecinin bir yansımasıdır. Bu, izleyiciye, fiziksel güzellik ve dış görünüşün kapitalist sistemde nasıl bir meta haline dönüştüğünü net bir biçimde gösterir. Yarışmadan sonra Marianna, içsel çöküşünü yaşar; güzellik ve ödüllerin ardında yatan boşluğu fark eder.
Ana’nın Distopik Dünyası ve Şiddet
Diğer hikâyede ise, Ana’nın dünyasına dalarız. Ana, cinsellik ve şiddetle iç içe geçmiş distopik bir dünyada var olma mücadelesi verir. Ana, başta özgür bir kadın olarak kendini tanımlar, ancak toplumun dayattığı sınırlarla ve şiddetle boğuşurken, bu özgürlük öylesine tehlikeli boyutlara ulaşır ki, izleyiciye bir tür uyarı mesajı verir. Ana, kendini bir dizi manipülasyona maruz bırakılmış olarak bulur. Birçok sahnede, bedenin bir savaş alanına dönüştüğünü görmek mümkündür. Filmde, bedenin üzerindeki bu mücadele, sadece fiziksel bir şiddetle değil, duygusal ve toplumsal bir baskı ile de işlenir.
Sürrealizm ve Anlatı Dili
Makavejev’in yönetmenlik tarzı, sürreal bir anlatım diline dayanır. Filmde, zaman, mekan ve karakterler arasında sık sık geçişler yapılır. Bu geçişler, izleyiciyi sürekli olarak uyanık tutar, ancak filmde hiçbir zaman net bir bütünlük sunulmaz. Bu da, izleyicinin sürekli sorgulama halinde olmasına sebep olur.
Filmde kullanılan kameralar, bazen sabit bazen de hareketlidir. Sahnenin enerji seviyesine göre kullanılan farklı kamera açıları ve çekim teknikleri, filmi bir anlamda sürreal bir deneyime dönüştürür. Zaman zaman uzun ve durağan sahnelerle, bazen de hızlı kesimler ve dinamik kamera hareketleriyle izleyicinin ruh hali etkilenir. Filmin gerilimli atmosferi, bu tekniklerle izleyiciye yoğun bir deneyim sunar.
Filmin Teknik Yönleri
Sweet Movie, görsel anlamda çok etkileyici bir yapım olarak öne çıkar. Branko Blažič’in güçlü görüntü yönetmenliği sayesinde, hem erotizm hem de şiddet içeren sahneler izleyiciye etkileyici bir biçimde sunulur. Bazı sahneler adeta bir tabloyu andırır ve her bir kadrajın bir anlamı vardır. Işıklar, gölgeler ve renkler arasındaki geçişler, izleyicinin zihninde kalıcı bir iz bırakır.
Filmdeki montaj ise alışılmışın dışında bir yapıdadır. Sahne geçişleri genellikle düzensizdir ve mekânlardan mekânlara, karakterlerden karakterlere geçişlerle dalgalı bir anlatı sunar. Bu geçişler, izleyiciyi hep bir adım geride bırakır ve her an diken üstünde hissettirir.
Filmin Teması ve Alt Metinler
Filmdeki alıntılar, film hakkında genel bir düşünce edinmemize yardımcı olur. İşte bunlardan bazıları:
“We are all made of sugar and salt.” “Hepimiz şeker ve tuzdan yaratılmışız.”
Bu söz, insan doğasının hem tatlı hem de acı yanlarını simgeler. Sweet Movie, güzellik ve çirkinlik, tatlılık ve acı gibi zıtlıkları bir arada gösterir.
“You are only as free as your ability to resist.” “Yalnızca direnme yeteneğiniz kadar özgürsünüz.”
Burada özgürlük, toplumun dayatmalarına karşı verilen dirençle ölçülür. Kapitalizm ve otoriter sistemlere karşı verilen mücadele, bireysel özgürlüğün anahtarıdır.
“The body is a battlefield.” “Vücut bir savaş alanıdır.”
Filmde, insan bedeni bir savaş alanı gibi tasvir edilir. Cinsellik ve şiddet, toplumsal yapılar tarafından beden üzerinde hakimiyet kurmak için kullanılır.
Dušan Makavejev: Yönetmen
Dušan Makavejev, 13 Ekim 1932’de Sırbistan’ın başkenti Belgrad’da doğdu. İkinci Dünya Savaşı’nın yaşandığı yıllarda dünyaya gelen Makavejev, Belgrad Üniversitesi’nden Psikoloji bölümünden mezun olduktan sonra, insan davranışları ve toplumsal dinamiklerle ilgilenmeye başladı. Psikoloji alanındaki derin bilgi birikimi, yönetmenlik kariyerinde de etkisini gösterdi. Özellikle karakterlerin iç dünyalarını irdeleyen, toplumsal bağlamda insan davranışlarını sorgulayan bir yaklaşımı tercih etti.
Makavejev, sinemaya olan ilgisini, Belgrad Üniversitesi’ndeki tiyatro, radyo ve sinema fakültesinde yönetmenlik eğitimi alarak pekiştirdi. Sinema dünyasına adım atarken, toplumsal meseleleri işlemek ve bireylerin içsel çatışmalarını derinlemesine ele almak istedi. Kariyerinin en tartışmalı ve en ünlü filmi Sweet Movie (1974), Makavejev’in cesur anlatım tarzını tüm dünyaya gösterdi. Ancak, W.R.: Mysteries of the Organism (1971) adlı filminde cinsellik ve özgürlük gibi temaları oldukça açık bir biçimde işlediği için birçok ülkede yasaklandı. Bu yasaklama, onun kariyerinde dönüm noktası oldu ve Belgrad’dan ayrılarak Kanada, Amerika ve Batı Avrupa’da yaşamaya başladı.
Makavejev, hayatının son yıllarını Belgrad’da hasta olarak geçirdi ve 25 Ocak 2019’da burada hayata veda etti. Ancak sinema dünyasında bıraktığı derin izler, eserleriyle hep anılmaya devam edecektir.
