Agnès Varda’nın 1985 tarihli başyapıtı Vagabond (Sans toit ni loi), sinema tarihinde hem biçimsel cesareti hem de toplumsal eleştirisinin keskinliğiyle ayrıksı bir yere sahip bir film. Varda, genç bir kadının bir hendekte donarak bulunmuş cesediyle başlattığı hikâyeyi, Mona’nın son haftalarını izleyen parçalı bir anlatı üzerinden kurar. Film, klasik dramatik yapıyı bilinçli biçimde reddederek seyirciyi doğrusal bir yolculuğa değil, tanıklıkların oluşturduğu kırık bir hafızaya davet eder. Kurmaca ile belgesel estetiğini harmanlayan bu yaklaşım, Mona’yı anlamaktan çok, toplumun ona nasıl baktığını açığa çıkarır.
Toplumsal açıdan Vagabond, özgürlüğün romantikleştirilemeyecek kadar sert ve yalnız bir deneyim olduğunu gösterir. Mona hiçbir yere ait değildir; iş, aile, düzen gibi toplumsal yapıların dışına çıkmış olması ona radikal bir özgürlük sunar gibi görünse de bu özgürlük, hayatta kalma mücadelesiyle iç içe geçmiştir. Farklı sınıf ve kesimlerden insanlar onun hakkında farklı yorumlar yapar: Kimine göre tembel ve sorumsuz, kimine göre cesur ve özgürdür. Bu çoklu bakışlar, toplumun “evsiz” ya da “yerleşik olmayan” bireylere karşı önyargılarını ifşa eder.
Film feminist açıdan ise daha da çarpıcıdır. Mona’nın erkek egemen bir toplumda sokakta var olma mücadelesi, sürekli taciz tehdidi ve nesneleştirilme ile çevrilidir. Varda, kadın özgürlüğünün romantik söylemlerle değil, sert yapısal engellerle gölgelendiğini gösterir. Mona ne idealize edilir ne de yargılanır; o, toplumun normlarına sığmayan bir varoluşun tüm çelişkilerini taşır.
Sinematografik olarak Varda, soğuk ve çorak kış manzaralarını Mona’nın içsel yalnızlığıyla birleştirir. Mesafeli çekimler, karakterin ulaşılamazlığını pekiştirirken tanıkların kameraya doğrudan konuşması belgesel gerçekliğini keskinleştirir. Vagabond, özgürlük, yalnızlık ve toplumsal yargılar üzerine sarsıcı bir meditasyon olarak sinema tarihinde özel bir yerde durur.
